Als je last hebt van stress of je bent burn-out, dan is het goed als je begrijpt hoe dit heeft kunnen ontstaan. Vaak weet je wat de stressbronnen zijn en kan je deze benoemen (al dan niet met behulp van een coach). Het is echter interessant om je bewust te worden hoe het stress systeem in ons lichaam werkt en waarom je klachten hebt gekregen, zoals geheugenverlies, slechte concentratie, vermoeidheid, slecht slapen, darmklachten etc.
Door langdurige verstoring van het hormonale stelsel ontstaat burn-out.
Hoe kan deze verstoring in ons hormoonstelsel ontstaan? In onze hersenen (hersenstam en limbisch systeem) gebeurt heel veel zonder dat je jezelf daar bewust van bent. Het reptielenbrein (hypothalamus) bevindt zich in ons limbisch brein en controleert onze primaire behoeftes, zoals honger, ademhaling en vecht- of vluchtreacties. Het reptielenbrein werkt op de automatische piloot en reageert op emoties. Het limbisch systeem en het reptielenbrein reageren met een “vecht of vlucht” reactie. Net zo als dat vroeger zou hebben plaatsgevonden bij de jacht. Stel je voor dat er opeens een tijger op je af rent. Het menselijk lichaam is dan zo geprogrammeerd dat je direct kunt vluchten. Het lichaam is in zulke situaties in staat om alle beschikbare lichamelijke en geestelijke capaciteiten in te zetten om zodoende te kunnen ontsnappen aan gevaar.
Stressreactie: vechten of vluchten
Stel je nu eens voor dat je in een vergadering zit en je voelt je bedreigd. Misschien zegt iemand iets, waardoor je aan jezelf gaat twijfelen. Het limbisch systeem en ons reptielenbrein reageren direct met een vecht of vlucht reactie of geven de moed op. Je krijgt last van hartkloppingen, versnelde ademhaling (hyperventilatie), ongewilde spierspanning. Kortom: je lichaam reageert en maakt zich klaar om te vechten of te vluchten. Bij deze stressreactie maakt je lichaam hormonen aan: adrenaline, noradrenaline en cortisol. De eerste 2 zorgen voornamelijk voor scherpte en alertheid, cortisol geeft een power boost die langer aanhoudt. Hartstikke handig voor als je wilt ontsnappen om te overleven, alleen zal je in veel huidige situaties de enorme hormoon boost niet nodig hebben.
In de huidige tijd komt het maar zelden voor dat je een tijger tegen komt. Toch wordt ons vluchtmechanisme op dezelfde manier geactiveerd dan wanneer er een bedreigende situatie ontstaat. Wel heb je stressvolle situaties, bijvoorbeeld de situatie zoals hierboven beschreven staat (de vergadering) of je hebt een deadline op het werk of je hebt ruzie met een collega.
Stresshormonen
Het belangrijkste verschil tussen (nor)adrenaline en cortisol is dat adrenaline na enkele minuten afgebroken wordt in je lichaam – terwijl cortisol ongeveer 2 dagen in je lijf actief blijft met als gevolg dat je alerter en meer gespannen bent en blijft na een schrik- of stressreactie. Hiermee is de kans op een nieuwe stressreactie groter. Op deze manier “stapelt” de cortisol zich op in je lichaam en ontstaat een neerwaardse spiraal. Bij structurele overbelasting kan dit leiden tot een blijvend verhoogd cortisolniveau en deze kan schade aan de hippocampus brengen. De hippocampus is een hersenstructuur in het limbische systeem, de emotionele hersenen. De hippocampus vormt tevens een cruciaal onderdeel van het regelsysteem voor de cortisolporductie en speelt een rol bij het geheugen in het algemeen en in het bijzonder voor stress-situaties. Bij een langdurig verhoogd stressniveau wordt de hippocampus minder gevoelig, waardoor de cortisolproductie nog meer kan toenemen of juist afneemt en de schade groter wordt. Nadelige gevolgen bij teveel cortisol: verminderde functie geheugen en concentratie, verandering van het afweersysteem, negatieve invloed op stemming en slaap en chronische vermoeidheid.
Een burn-out ontstaat bij (zeer) langdurig overschot aan cortisol in het lichaam. De verhoging van stresshormonen kan op den duur leiden tot hersenschade.
Hoe kan je het cortisol niveau weer verlagen?
Door goed alert te zijn op de waarschuwingssignalen van stress en zodoende negatieve en langdurige stressreacties te verminderen. Een goede balans tussen rust en inspanning, waardoor de hormonale verstoring zich kan herstellen. In een burn-out herstelprogramma worden er “op maat” tips en adviezen gegeven. Door middel van opdrachten ontstaat inzicht in jouw eigen stressbronnen en stressreacties.